Toàn bộ hệ thống giáo dục của chúng ta đang gặp khủng hoảng. Hệ thống giáo dục đó không còn hội đủ sức thích ứng. Thẳng thắn mà nói sự khủng hoảng đó còn ảnh hưởng đến các lãnh vực kỹ nghệ và chính trị nữa. Sự khủng hoảng của giáo dục dường như vượt khỏi sự tiên đoán và khả năng kiểm soát của chúng ta.
Càng ngày tôi càng gặp nhiều người trong ngành kinh doanh chú ý đến Phật giáo. Có thể quý vị không tin lời tôi nói, thật vậy trước đây chúng tôi không hề trông thấy mặt doanh nhân nào thế nhưng hôm nay họ tìm chúng tôi, hỏi han chúng tôi và tỏ ra vô cùng quan tâm đến những giá trị tinh thần mà chúng tôi quảng bá.
Đối với tôi, Tây phương có vẻ như bị thu hút bởi Phật giáo! Đấy là một sự kiện khá mới mẻ nhất là trong khoảng vài năm nay, sự thu hút đó tuy không ngoạn mục nhưng khá hiển nhiên, có lẽ nhờ vào hai niềm tin, thứ nhất là niềm tin vào tinh thần bất-bạo-lực, thật vậy bạo lực ngày càng trở thành một sức mạnh, thứ hai là niềm tin vào khái niệm về sự tương liên [lý duyên khởi] nêu lên trong giáo lý nhà Phật từ hàng ngàn năm trước [sự tương liên cho thấy trách nhiệm của mỗi người nhất là những người kinh doanh đối với cộng đồng xã hội]
Chiến tranh
Thời gian gần đây quan niệm về chiến tranh có vẻ như thay đổi. Suốt thế kỷ XX cho đến khoảng năm 1970 người ta vẫn quan niệm khi xảy ra một cuộc tranh chấp thì nó chỉ có thể chấm dứt bằng một sự chiến thắng. Một quy luật muôn thuở không sai chạy là: chánh nghĩa bao giờ cũng thuộc vào người chiến thắng, sự chiến thắng của họ chính là dấu hiệu cho thấy Trời hay vị thánh nhân nào đó đứng về phía họ.
Ngay cả vào thời của Mahatma Gandhi người mà tôi rất tôn kính, người ta vẫn có xu hướng xem bất-bạo-lực như một thứ gì hèn yếu, bất lực, biểu hiện của sự hèn nhát. Ngày nay cách nhìn đó đã thay đổi, bất-bạo-động được đánh giá như một hành động tích cực biểu dương một sức mạnh thật sự. Nước Nam Phi và cả Arafat và Rabin tại Trung đông đã chọn giải pháp đó.
Nguồn gốc của chiến tranh nằm trong tâm thức con người
Trong quá khứ sức tàn phá của chiến tranh không đến nỗi quá tàn khốc. Ngày nay khả năng tàn phá của chiến tranh vượt khỏi trí tưởng tượng của con người. Cứ nhìn vào các thứ khí giới khiếp đảm sẽ hiểu ngay. Thế nhưng khí giới không thể tự chúng châm ngòi gây ra một cuộc chiến. Cái nút bấm khơi động một cuộc chiến nằm bên dưới ngón tay của con người, và khi ngón tay ấn xuống ấy là do tác độngcủa tư duy. Nếu nhìn mọi sự vật sâu xa hơn ta sẽ thấy nguyên nhân của chiến tranh nằm bên trong con người, chính tâm thức của chúng ta làm phát sinh ra hành động. Vì thế trước hết nên kiểm soát tâm thức của chính mình.
Quy luật của vũ khí
Lúc tôi vừa được mười lăm tuổi, tôi đã biết đến sức mạnh vô nhân đạo của chính trị. Tôi từng sống dưới chế độ đế quốc thật khắc nghiệt, nhìn thấy sự tham lam vô độ của các cuộc chiến xâm lăng, chịu đựng sự thống trị của "vũ khí". Trong thời còn trẻ cộng sản đối với tôi có một sức quyến rũ nào đó. Lúc ấy tôi nghĩ rằng Phật giáo và cộng sản cũng có thể hợp tác được. Thế nhưng tôi hết sức thất vọng trước những mâu thuẫn không thể hiểu nổi trong nền chính trị Trung quốc, nhất là trong các khẩu hiệu tuyên truyền cuồng nhiệt và trong các phương pháp đầu độc tinh thần.
Sự điên rồ của con người
Có nên vin vào lý do chúng ta suy nghĩ khác nhau để tạo thêm khó khăn cho nhau hay không? Chúng ta còn phải đương đầu với cái chết, sự già nua, các thảm họa thiên nhiên...và vô số những khổ đau khác mà chúng ta chưa giải quyết được. Như thế chưa đủ hay sao?
Nhân loại chỉ gồm có một gia đình
Trải qua không biết bao nhiêu thế kỷ, con người sử dụng đủ mọi cách để giết nhau, gây cho nhau đủ mọi thứ tệ hại và thực thi những hành vi bạo ngược. Điều đó ngày càng mang lại nhiều khó khăn hơn, nhiều khổ đau hơn, nhiều nghi kỵ hơn, khiến hận thù và chia rẽ trở nên trầm trọng hơn. Ngày nay đã đến lúc phải suy nghĩ sâu xa hơn về những giá trị thật sự của con người. Nói cách khác là đến lúc phải cùng nhau nêu cao các phẩm tính chung nơi con người chúng ta.
Bất bạo lực
Trên thực tế, ta có thể sử dụng bạo lực để đạt được mục đích, thế nhưng đồng thời ta cũng mang lại khổ đau cho người khác. Dù giải quyết được một khó khăn nào đó nhưng đồng thời ta cũng gieo thêm hạt giống làm phát sinh ra một khó khăn khác.
Phương pháp tốt nhất để vượt lên khó khăn là mổ xẻ và tìm hiểu những khó khăn đó trong sự tôn trọng con người. Một mặt ta nên nhượng bộ một phần nào đó, một mặt phải cân nhắc thật cẩn thận. Có thể chúng ta không hoàn toàn được toại nguyện, thế nhưng chúng ta cũng có thể nhường nhịn nhau đôi chút. Biết đâu một chút nhường nhịn cũng tránh được những mối nguy hiểm lớn lao cho tương lai.
Chính sách bất bạo lực
Phải biết dung hòa giữa chính trị và ahimsa (bất-bạo-lực). Cứ nhìn vào thế kỷ của chúng ta sẽ rõ: không biết bao nhiêu trường hợp cho thấy sự hung bạo được sử dụng như một phương pháp quản lý sinh hoạt con người. Tình trạng đó xảy ra sau các cuộc chiến trên thế giới, đủ mọi phương pháp được đem ra thử nghiệm như: san bằng các thành phố, tàn sát các tập thể con người, thiết lập các chế độ đày đọa và khống chế con người, áp dụng khủng bố... Thế nhưng vì bản chất quá sức thiển cận nên tất cả các phương pháp đó đều thất bại, và sẽ còn tiếp tục thất bại.
Đấy là những gì đi ngược lại sức mạnh của lòng tốt, sự rộng lượng và bản chất đích thực của con người. Hãy lấy người Do thái và Palestin làm thí dụ, họ thù hận nhau trong suốt bốn mươi năm nay. Dù các nhóm cực đoan của cả hai bên cố tình gây ra chết chóc và thù hận, nhưng rồi một ngày nào đó họ cũng phải giảng hòa với nhau. Cổ vũ hận thù chỉ mang lại hận thù, hung bạo là vị trọng tài tồi tệ nhất.
(Còn nữa)
Đức Datlai Latma